Polonoise muzikale brug naar Poolse ziel
“In 1704 werd ik aangesteld als Kapelmeester in Sorau. Toen het hof een half jaar in Plesse en Krakau resideerde, leerde ik zowel de Poolse muziek als de muziek van de Hannaken kennen. Dit in al zijn barbaarse schoonheid.” een uitspraak van Georg Philipp Telemann. Telemann was van 1705 tot 1708 Kapelmeester aan het hof van Graaf Erdmann II von Promnitz in Sorau, nu het Poolse Żary. Plesse is het huidige Pszczyna in Polen.
Na een eerder project op basis van deze muziek, Barbaric Beauty (2011), komt het gezelschap Holland Baroque, in samenwerking met violiste Aisslinn Nosky, nu met het album Polonoise.
VOORDAT U VERDER LEEST: Net als de hele culturele sector wordt ook Holland Baroque getroffen door de lock down. Hun tour met Polonoise stond gepland in de eerste helft van januari. STEUN ZE VANDAAG en bestel de CD (of een van hun andere mooie werken, bijvoorbeeld Earth Particles).
Polonoise
De Poolse dans was reeds in de 16de eeuw in heel Europa populair, bekend onder namen als Chorea Polonica, Baletto Polacco, Polnischer Tantz en Saltus Polonicus. Wat verstond het 17de-eeuwse Europa onder een Poolse dans? Het lijkt een verzamelnaam te zijn van verschillende dansvormen. De aanduiding kan te maken hebben met een Poolse melodie of ritme, of wat iemand in Polen heeft gehoord. De naam wordt gebruikt in manuscripten of geprinte boeken voor zeer uiteenlopende stukken, in verschillende maatsoorten met verschillende ritmische patronen.
Polonez
Telemann noemt het in zijn manuscript Danse d’Polonie: Polonoise, Polonié, Polonesie, Polon, Polone en Polonoyse. Opvallend genoeg noemt hij het nooit Polonaise. Iets wat veel Nederlanders associëren met tijdens feesten en partijen in Nederland het in een sliert achter elkaar aanhossen. Iets wat weinig te maken heeft met de 'Polonez' zoals het in het Poolse zelf heet.
Danse d’Polonie - ook wel het ‘Rostock Manuscript’ genoemd - bestaat uit een verzameling dansen in het handschrift van Telemann. Naast Polonaises in allerlei verschillende benamingen bevat het manuscript ook Hanaques (Hanacs) en een ‘tres viste’. De dertig dansen uit het manuscript zijn letterlijke citaten uit het veld. Wanneer hij deze dansen in zijn concerti gebruikt, zoals TWV 55:D3 (Hanaquoise), laat hij zowel melodie als vorm in tact.
De musici over Polonoise
Judith Steenbrink: "Bergen, bomen, stenen en aarde. Je kunt zoveel vinden in een Polonaise. Het klinkt misschien tegenstrijdig, maar voor mij staat de Polonaise voor zowel melancholische eenzaamheid als opbeurende energie."
Samen met Tineke Steenbrink zorgde Judith voor de arrangementen die we horen op het album.
Judith vervolgt: "Als vanzelf kun je door zijn muziek de Poolse stijl waarnemen én waarderen. Door zijn melodieën begonnen we ons zijn bezoek aan Polen voor te stellen. Steeds vaker begonnen we te bedenken wat hij moet hebben gezien en gehoord. We konden de aarde, de stenen en de frisse lucht van de Poolse bergen bijna ruiken terwijl we aan het opnemen waren. Elke dag werden de vergezichten van dit land van eeuwen geleden duidelijker zichtbaar.
"We zagen mensen dansen"
We zagen Telemann zitten in een taverne en bewonderden de Poolse muzikanten. We stelden ons voor hoe zijn bier en eten smaakte. We hoorden de muziek samensmelten met de natuurlijke geluiden van de taverne. We zagen mensen dansen. Door zijn muziek kwam het verleden tot leven en wat hebben we daar van genoten!
We wilden klinken zoals de bergen, kroegen en bossen die Telemann tot leven bracht. Zijn muziek wakkerde onze verbeelding zo gemakkelijk aan en andersom begonnen we de muziek te begrijpen door de beelden die we voor ons zagen. We wilden dit album laten klinken zoals het Polen dat Telemann ons liet zien door middel van zijn Polonaises."
Cellist Tomasz Pokrzywinski: "Voor mij, als Pool, is het altijd duidelijk geweest wat een Polonaise is: een dans die de geest van het oude Polen vangt en de Poolse cultuur van de 18e en het begin van de 19e eeuw vertegenwoordigt. We kennen dit niet alleen uit muzikale bronnen, maar ook uit mooie beschrijvingen in de literatuur uit deze periode.
Tijdens de voorbereidingen voor de opname van dit album realiseerde ik me dat de Polonaise niet alleen voor Telemann, maar ook voor vele andere Duitse componisten en muziektheoretici een object van fascinatie en onderzoek is geweest. Hun observaties en ons moderne beeld van een Polonaise lijken heel goed overeen te komen!
Wat zijn de kenmerkende eigenschappen die een Polonaise definiëren? De eerste die in me opkomt is trots. Het was een dans van een zeer trotse natie. Het was een koninklijke dans. Het was een ceremoniële dans die elk belangrijk bal en feest opende. Daarom moest het elegant zijn. Het werd langzaam gedanst, zonder snelle figuren of sprongen. Zoals elke dans heeft een Polonaise zijn eigen typisch ritmische patronen. Interessant is dat er enkele overeenkomsten zijn tussen deze patronen en het ritme en de accentuering van de Poolse taal. En omdat het een cultuur vertegenwoordigt die voor altijd verdwenen is, voel ik altijd een schaduw van nostalgie in de Polonaise."
Brug naar de Poolse ziel
Na de eerdere samenwerkingen met jazzpianist Leszek Możdżer laat het gezelschap u met dit album Polonoise kennis maken met de meer traditionele muziek uit Polen.
Voor deze opname is gewerkt met een kleinere bezetting naast Aisslinn, Judith (beide viool), Tineke (klavecimbel) en Tomasz (cello) werkte nog mee Cloe Prendergast (viool) Filip Rekieć (altviool), Christop Sommer (luit).
En waar we het nu - helaas - moeten doen zonder of met beperkte live performances voelen we het enthousiasme van de muzikanten voor de muziek. Daardoor neemt de muziek op het album u me op reis, sprakelend, elegant, melancholisch.
Als u het toelaat slaan de musici voor u een brug naar een tijd waarin Polen in hart van het Europese continent een bron van inspiratie vormde voor muzikanten van buiten de eigen landsgrenzen, ook nu nog.
Er stond een tour gepland voor midden januari.
Teksten en foto's van Wouter Jansen op basis de toelichting van Holland Baroque bij het album.
